واژههای نسل، عصر و دوره از جمله واژههایی هستند که برای بیان تمایز و تفاوت بین گروههایی از مردم که در دورهای معین زندگی میکردند و با توجه به شرایط دورهای که در آن زندگی میکردند و سبک زندگی متفاوتی داشتند، به کار می‌رود.
هنگام تعیین نسل‌ها، تکاپوهای سیاسی، فرهنگی و فناوری در جهان اغلب تعیین کننده است؛ بنابراین، هنگام تعریف نسل‌ها در جامعه خود، هر کشوری باید هم تجربههای مختلف از جمله موفقیتها، شکستها، جنگ، حوادث طبیعی و انسانی را در جهان، هم بازتاب این مؤلفهها را در کشور خود و هم تمامی تجربههای بالا، در مقیاس محلی در کشور خود را در نظر بگیرد. در این گفتار برآنیم که نسلهایی که در جهان بشری زیست می‌کنند را نسبت به موضوعات باورها و استفاده از تکنولوژی و فناوری بهویژه اینترنت بررسی کنیم.
تفاوت نسل‌های مختلف و استفاده از فناوری‌های روز
تفاوت نسل‌ها موضوع جامعه‌شناختی است که بیشتر جوامع معاصر با آن روبرو بوده و هستند. این تفاوت در برخی از جوامع اندک و در بسیاری از جوامع درحال گذار بسیار زیاد است. از سوی دیگر، تفاوت نسل‌ها تنها تفاوت جوانان و بزرگسالان را مد نظر ندارد. بلکه، تفاوت‌های اجتماعی و فرهنگی ظریفی حتی میان نسل‌های مختلف نوجوان و جوان وجود دارد که شاید گاهی نظرها پنهان می‌ماند.
برخی از جامعه‌شناسان بر این باورند که تحولات گسترده در حوزه رسانه نیز موجب افزایش تفاوت‌های بین‌نسلی شده است. بر اساس معیار رسانه‌ای در جهان، امروزه سه نسل «X»،«Y» و «Z» وجود دارد، رادیو و تلویزیون، رسانه مرجع و رایج نسل «X» است، چرا‌که این نسل را متولدین سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ میلادی در برمی‌گیرد. نسل «Y» یا نسل هزاره نیز متولدین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ هستند، متولدین این بازه زمانی نسل جدیدی از رسانه با نام اینترنت را تجربه کرده‌اند. در این دوره رسانه‌های خبری مستقل از دولت‌ها به‌وجود آمدند که این مسئله تأثیر بسیار زیادی بر افکار عمومی داشت. در پایان نسل «Z» یا زومرها که با نام‌های نسل نت و نسل اینترنت نیز شناخته می‌شود، نام گروهی از مردم است که از اواخر دهه ۱۹۹۰ تا اوایل ۲۰۱۰ به دنیا آمده‌اند. این نسل بر خلاف نسل‌های پیشین رویکرد منفعل نسبت به رسانه ندارد و به علت وجود رسانه‌های اجتماعی در دسترس خود، کاربری پویا و فعال در رسانه است که هم‌زمان پیامهای گوناگون دریافت کرده و خود نیز پیامهای رسانه‌ای در حجم بالا تولید کرده و انتشار می‌دهد.
پیش از آن‌که به بررسی نسل‌های مختلف دنیا و ارتباط احتمالی آنها با وضعیت رسانه و اینترنت بپردازیم، از نسلی نام می‌بریم که به نسل خاموش معروف است: نسل خاموش شامل کسانی است که بین سال‌های 1930تا 1950 به دنیا آمده‌اند. مسن‌ترین عضو این نسل 95 ساله و جوانترین عضو آن 75 سال سن دارد. تعداد آنها در دنیا بسیار اندک بوده و همان تعداد موجود هم به دلیل کهولت سن، در حال کم شدن هستند. تعداد بسیار کمی از آنها مصرف کننده فعال هستند و بسیاری از نیازهای آنها توسط فرزندان و نوه‌هایشان برآورده می‌شود. این نسلی است که اثرات آسیب‌های ناشی از جنگ جهانی اول و جنگ استقلال‌طلبی در دنیای سیاست را در بیشتر جوامع خود تجربه کرده است. آن زمان تقریباً در هر خانواده‌ای دست‌کم یک جانباز و ایثارگر وجود داشت. بسیاری از کودکان در این دوران به دلیل از دست دادن پدران و مادران خود در جنگ یتیم شدند. آنها در حالی که شاهد انقلاب‌های کشورهای خود بودند، گذار به زندگی چند حزبی و انقلاب، شرایط رکود بزرگی را که جهان و جنگ جهانی دوم را تکان داد، نیز تجربه کردند.
از مهمترین ویژگی نسل خاموش، اعتقاد به وظیفه و تعهد بیشتر از نسل‌های دیگر است. آنان به محض این که می‌فهمند فردی مدیر عامل است به او احترام می‌گذارند. این نسل بر این باور است که مهم نیست شما چه کسی هستید، اگر آدم مهمی باشید، شایسته احترام هستید. از دیگر ویژگی مهم این نسل، پیروی کردن است و همیشه آماده فداکاری هستند. آنها انسان‌های صرفه‌جوئی هستند و این ویژگی جزء نظام ارزشی آنها است. این نسل به رسمی بودن اهمیت داده و خودشان نیز رسمی هستند. برای مذاکره با افراد این نسل باید نظام ارزشی آنها را به رسمیت بشناسید.
اما جدا از نسل خاموش در حال حاضر 6 نسل مختلف در دنیا زندگی می‌کنند. این شش نسل عبارت‌اند از:
این نسل در سال‌های جنگ جهانی دوم و بعد از آن در بین سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۹ میلادی به دنیا آمده‌اند. سیستم‌های دیکتاتوری بعد از جنگ جهانی دوم، سرکوب‌های سیستماتیک، انقلاب‌ها و ایده‌آل گرایی باعث شده این نسل بسیار متفاوت از نسل‌های گذشته خود باشد. نفراتی که از این نسل باقی مانده‌اند اندک است و درحال حاضر جزء افراد بسیار مسن جوامع مختلف هستند.
آن ها به تصویرسازی مثبت از خود اهمیت زیادی می‌دهند. اگر یک Baby Boomer یک دست کت و شلوار خیلی گران بخرد، حتما مارکش را نمی‌کند. مشاوران ارشد اقتصادی معتقدند یک سازمان موفق حتما به یک Baby Boomer نیازمند است، آنها در کارشان برای جزئیات ارزش زیادی قائل هستند.
این نسل بین سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۹ به دنیا آمده‌اند. این نسل تحولات سیاسی گسترده‌ای را تجربه کرده است. از ویژگی مهم این نسل، توجه به شایسته‌سالاری است. این نسل بسیار وابسته به مادیات شد و رقابت‌های در زندگی تجملاتی بین آنها شکل گرفت. فردگرایی، توجه و گرایش به برندهای مختلف و کالاهای لوکس که تا به امروز نیز باقی مانده‌اند همه در این نسل به وجود آمدند.
از جمله ویژگی این نسل می‌توان به مؤلفه‌های زیر اشاره کرد: ناتوانی جمعیت در انطباق با شهرها، افزایش جمعیت شهرها و ناسازگاری فرهنگ شهری و روستایی، محیط ناامنی ناشی از درگیری‌های احزاب راست و چپ و ظهور جنبش‌های تروریستی جدایی‌طلبانه اشاره کرد که تأثیر زیادی بر سبک زندگی این نسل داشته است. امروزه، اعضای نسل X در هماهنگی با توسعه فناوری مشکلی ندارند و از اعضای نسل Y در مورد استفاده از فناوری پشتیبانی می‌کنند.
از آن جایی که این نسل در یک زمان پر تلاطم و آشوب به دنیا آمده است، تغییر را یک مسأله عادی در زندگی می‌داند. آنها اساسا عاشق تغییرند و بسیار کم پیش می‌آید که 10 سال در یک شرکت مشغول به کار باشند. اگر احساس کنند که یک سیستم نمی‌تواند باعث پیشرفتشان باشد، بسیار سریع آن سیستم را ترک می‌کنند، برخلاف نسل خاموش -که تا پایان عمر نسبت به یک سیستم متعهد می‌ماندند. نسل X به طور کلی ارزش‌هایی دارند که متفاوت با ارزش‌های نسل قدیم است. آنها بر این باورند تنها کسی که می‌تواند به آنها کمک کند، خودشان هستند. افراد متعلق به نسل X از شکست نمی‌هراسند، چون در زمان تمرکز به دنیا آمده‌اند، تمرکز خوبی دارند. افراد نسل X معمولا شخصیت‌های غیر رسمی دارند و عاشق هیجانند. آنها به یادگیری اعتقاد جدی دارند، از طرف دیگر نسلی هستند که به امکانات جدید نیز دسترسی دارند، اطلاعات آنها تنها محدود به شهر یا کشور محل زندگیشان نیست، بلکه اطلاعاتشان در سطح جهانی است. بزرگترین ویژگی نسل X توانایی برقراری ارتباط با جامعه اطرافشان است.
این نسل با نام نسل ملانیوم یا نسل هزاره نیز شناخته می‌شود و در بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۴ به دنیا آمده‌اند. رخدادهای مهم جهانی این نسل، جهانی‌سازی و ثبات اقتصادی در دنیا است. اینترنت اولیه به وجود آمده و سیستم‌های پرسشگر و خودمحور در دنیا شکل گرفت. برگزاری انواع فستیوال‌ها و سفرهای تفریحی مختلف در این نسل رونق یافت.
در مورد نسل Y می‌توان گفت که نسلی در حال گذار است. آنها در دورهای متولد شدند که صنعتی شدن کند شد، بخش خدمات رشد کرد، آزادی‌ها و اشتغال زنان افزایش یافت. این نسل دورهای که زیرساخت اینترنت وجود نداشت را به طور فعال تجربه کرد؛ بنابراین این نسل، پایان جهان دوقطبی را دیده است و تصوری از قبل و بعد این جهان دوقطبی دارد. اقدامات سازمان تروریستی تجزیه‌طلبی در برخی از کشورها از جمله ایران، اعضای این نسل را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. امروزه اعضای نسل Y اکثریت نیروی کار را تشکیل می‌دهند. به همین دلیل می‌توان گفت آنها هم درآمدزا و هم مصرف کننده هستند. اکثر این نسل نیز متأهل و والدین جوانِ دارای فرزند هستند.
اما نقطه عطف و ویژه جهانی برای این نسل، سال 1989 مشهور به سال «انقلاب تکنولوژیک» در دنیاست، در این سال اینترنت به وجود آمد که همه مناسبات جهانی را تغییر داد. نسل Y اولین نسل از کودکان جهان هستند که والدینشان از آنها کمک می‌گیرند. مانند پدر و مادری که منتظر هستند فرزندانشان بیایند و گوشی همراه آنها را بررسی کرده و مشکل ایجاد شده را برطرف کنند. یکی از ویژگی‌های مهم این نسل، خوش‌بینی است، چون با استفاده از تکنولوژی همه چیز را سریع به دست آورده، مثلا با وصل شدن به اینترنت و چند کلیک می‌توانند از بهترین کتابخانه‌های عمومی دنیا مطالب مورد نظر را یافته و استفاده کنند. این نسل علاقمند است کارها را خیلی سریع و فوری پیش ببرد و حوصله لازم برای انجام کارهای طولانی مدت را ندارند. این نسل اگر چه گاهی در ظاهر تفاوت‌هایی با نسل قبل از خود دارد، اما از نظر درونی بیش از آنها پایبند به اخلاقیات است. این نسل نسبت به جامعه اطرافشان بی‌تفاوت نیستند و دوست دارند شرایط اجتماع را بهتر کنند.
این نسل در بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ به دنیا آمده‌اند. مهمترین ویژگی این نسل پویایی و واقعیت‌های چندگانه، وابستگی به شبکه‌های اجتماعی، جامعه‌محوری و استفاده از ابزارهای دیجیتال است. به افرادی که در نسل زد متولد شده‌اند «دیجیتالی‌های مادرزاد» گفته می‌شود. نسل Z در حال حاضر بین ۱۰ الی ۲۴ سال سن دارد. این نسل در واقع در عصر تکنولوژی و همچنین شرایط عجیب و غریب و سخت اقتصادی در دنیا متولد شده‌اند. این نسل به شدت به استفاده از تکنولوژی مثل گوشی‌های تلفن همراه هوشمند و رایانه، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وابسته هستند و بدون آنها عملاً زندگی برای این نسل غیر ممکن است.
مهمترین ویژگی این نسل، دسترسی بسیار راحت و استفاده زیاد از ابزارهای دیجیتال و هوشمند است، این نسل از همان کودکی از مزیت‌های اینترنت بهره‌مند شدند و از آن نهایت استفاده را بردند؛ در حالی که سایر نسل‌ها از این مزیت‌ها برخوردار نبودند، از دیگر ویژگی‌های این نسل غیرمتعهد یا مسئولیت‌ناپذیر بودن آن‌هاست. گاهی هم آنها را ناسازگار، بدرفتار و ریسک‌پذیر می‌خوانند. نسل Z دارای هوش و درک بالایی است، و به همین دلیل متوجه شده که مفهوم مسؤولیت‌پذیری تغییر کرده است. این نسل به حرفه و کار خود متعهد است و به آن باور دارد. افراد این نسل حاضرند تخصص خود را در قالب یک رابطه برد - برد که برگرفته از مذاکره برد-برد است، در اختیار کارفرما قرار دهند. علاقه شدید به ارتباطات مجازی و رسانه‌های دیجیتال از مهمترین ویژگی این نسل است و از دیگر ویژگی این نسل می‌توان به طرفداری از خلاقیت و نوآوری، آزادی بیان به معنی اظهار نظرات و احساسات شخصی به صورت آزاد، اعتقاد جدی به گفت وگو و مذاکره برای بهبود وضعیت، واقع‌بینی و درک واقعیت ونیاز به باور و اعتماد است.
از آن‌جایی که نسل Z مشکلات اقتصادی و فداکاری والدین خود را دیده‌اند، ترجیح می‌دهند دوره جوانی خود را به دنبال کسب درآمد و تأمین نیازهای روزمره خود باشند. اما در نسل هزاره می‌بینیم که چون در دوره جنگ سرد بودند و جوانی خود را صرف ایدئولوژی‌های مختلف کردند، کمترنگاهی عملگرایانه به مسائل زندگی دارند، اما نسل Z به زندگی نگاهی عملگرایانه دارند.
این نسل دیگر مانند نسل‌های پیش از خود، آرمانگرا نیستند و ترجیح می‌دهند برای پولدار شدن به دنبال سرمایه‌گذاری، مشاغل پایدار و کارآفرینی باشند. بزرگ شدن همراه با فضای مجازی، مشکلات روحی و روانی متفاوتی نسبت به نسل‌های قبل برای آنها ایجاد کرده؛ صرف ساعت‌ها وقت در شبکه‌های اجتماعی و دنیای مجازی باعث شده برخی از روانشناسان نسل زد را تنهاترین افراد بشر بنامند. تنهایی، فردگرایی و افسردگی و کمبود هوش هیجانی EQاز مشکلات ویژه و شایع این نسل است.
اعضای نسل Z بسیار فردگراست. هرچند دوستان شبکه‌های اجتماعی که یک نسل زد دارد شاید بیش از 200 نفر باشد، اما با وجود تعداد زیاد دوستان اجتماعی، احساس تنهایی بیشتر نسب به نسل قبل دارد. “احساس تنهایی” و “فردگرایی” دو ویژگی متفاوت این نسل است، اما از سویی هم به شدت به یکدیگر وابسته است. فردگرایی برای یک نسل Z به معنی حرکت در راستای رسیدن به اهداف فردی و بالاتر دانستن اهداف فردی در برابر اهداف جمعی است.
در کنار تمام ویژگی‌های بیان شده بالا، بحران‌هایی مانند افراط‌گرایی سیاسی و تغییرات اقلیمی که از نسل‌های پیشین به جا مانده، اضطراب این نسل را بیشتر کرده است.
جوانترین نسل دنیای حاضر نسل آلفا است؛ نسل آلفا افرادی را دربرمی‌گیرد که پس از سال 2014 به دنیا آمده‌اند. هنوز مرز مشخصی برای این نسل مشخص نشده است. به همین دلیل است که تعداد آنها هر سال افزایش می‌یابد. تقریباً 9 میلیون نفر در کشور ما از نسل آلفا هستند. مسن‌ترین عضو این نسل 10 ساله و کوچکترین عضو آن تنها 1 روز سن دارد.
می‌توان گفت که اعضای نسل آلفا در دورهای به دنیا آمده‌اند که فناوری‌های تلفن همراه در اوج خود است. هرچند این نسل هنوز خیلی جوان است، اما به دلیل قدرت خرید خانواده‌ها، این نسل می‌تواند به راحتی به دستگاه‌های هوشمند تلفن همراه دسترسی داشته باشند. از بازی‌های رایانه‌ای به سادگی استفاده کرده، به اینترنت دسترسی بسیار راحتی دارند و می‌توان گفت برای نسل Z با داشتن خواهران و برادران بزرگتر، دسترسی ساده‌ای به فناوری دارند. اگرچه آنها مانند نسل Z بسیار کم تلویزیون تماشا می‌کنند، اما استفاده از دستگاه تلفن همراه در بینشان بسیار بالا است.
در بررسی‌های بیان شده در این گفتار دیدیم که نسل B و X بهره چندانی از فناوری و تکنولوژی نداشتند، تنها تکنولوژی‌های پس از جنگ جهانی آن‌هم در حوزه صنایع را دیده و از آن بهره بردند. در بسیاری از کشورهایی که امروزه با نام جوامع در حال گذار می‌شناسیم بسیار دیرتر از کشورها و جوامع پیشرفته، وارد حوزه تکنولوژی شدند؛ بنابراین آغاز فناوری رایانه‌ای در سالمندی این دو نسل رخ داد و نهایت رسانه‌های مرجع برای این دو نسل رادیو و تلویزیون بوده است و این دو نسل نتوانستند از مزایای اینترنت و فناوری‌های رایانه‌ای بهره ببرند. اما مطالعات و پژوهش‌ها در این زمینه آغاز شده بود. برای نسل Y اما وضعیت کمی متفاوت بود، نقطه عطف فناوری برای این نسل بود، آغاز تغییرات اساسی در زمینه کاربرد تکنولوژی نه برای جنگ، که برای زندگی روزمره و کمک به انسان‌ها برای زندگی بهتر باعث شد این نسل کم‌کم وارد کاروان بهره‌‌گیری از فناوری در زندگی‌های خود شوند و از آن‌جایی که این نسل والدین نسل پس از خود هستند، در جا انداختن کاربری‌های تکنولوژی در نسل پس از خود بسیار تأثیرگذار بودند. به همین دلیل می‌بینیم که این نسل برای تهیه گوشی‌های هوشمند و دستگاه رایانه برای فرزندان خود می‌کوشند. جنبه دیگر این موضوع برمی‌گردد به رشد وسرعت بالای تغییرات زندگی با استفاده از این فناوری، در صورتی که اگر از این جرگه عقب بمانید، احساس می‌کنید که فرصت‌های مهم پیشرفت در زندگی را از دست داده‌اید و بنابرین والدین برای عقب نماندن فرزندانشان از پیشرفت جهانی، نهایت تلاش خود را به کار می‌گیرند. و در پایان نسل Z که فرصت این بهره‌مندی برای او باز است، نه خود کوشش ویژه‌ای برای تهیه این فرصت‌ها داشته و نه سختی‌های نسل پیشین خود را درک کرده است. این نسل واقع‌گرایانه فرصت در دسترس خود را به کار می‌گیرد تا بتواند زیستی شایسته و آنچه می‌خواهد را برای خود داشته باشد؛ بنابراین از دنیای فناوری رایانه‌ای، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و هوش مصنوعی نهایت استفاده را می‌کند و بدون توجه به علاقه و خواست و اندیشه والدین خود، پیش می‌رود. این نسل که مسیرش توسط نسل Y هموار شده، حرکت می‌کند و دراین مسیر نسل پس از خود را نیز همراهی می‌کند تا این فرصت به شکل دیوانه‌کننده‌ای از دست نرود و او هم از مسیر لذت ببرد و هم برای آینده خود زندگی خوبی بسازد.