فضای سایبری یا (Cyberspace) چیست؟

سایبر پیشوندی است برای توصیف یک شخص، یک شی، یک نظر، یا یک فضا که مربوط به دنیای کامپیوتر و اطلاعات است. اصطلاحات زیادی از این کلمه بوجود آمده است که از مهمترین آنها می توان به این موارد اشاره نمود: فضای سایبر(Cyberspace)، شهروند سایبر (Cybercitizen)، پول سایبر (‍Cybercash)، جنگ سایبری (cyber War) و غیره. ما در اینجا سعی داریم که به مفهوم (Cyberspace) بپردازیم و جزئیاتی که در این زمینه می تواند، وجود داشته باشد را بیان کنیم. عبارت "فضای سایبر" را نخستین بار یک نویسنده به نام ویلیام گیبسون (William Gibson) در سال 1984 به کار برده است. به عبارتی می توان فضای سایبری را اینگونه تعریف کرد: مجموعه ای از ارتباطات میان انسان ها که از طریق وسایل ارتباطی، مانند کامپیوتر و ... صورت می پذیرد و مسافت جغرافیای در آن نقشی ندارد.

برای درک بهتر فضای مجازی قصد داریم دراینجا به تفاوت های میان فضا و مکان اشاره کنیم. این دو مفهوم تفاوت های بنیادی با یکدیگر دارند. اولین تفاوت چشم گیری که می توان به آن اشاره نمود، انتزاعی بودن فضا در مقابل مکان است، به طوری که حتی تصور کردن فضا برای ما انسان ها که در دنیای واقعی زندگی می کنیم، دشوار به نظر می رسد. فضا در واقع به همه جا اطلاق می شود، قابل تغییر است، چند بعدی است و نمی توان انتهایی را برای آن متصور شد و این در حالی است که مکان دارای مرز های مشخص است و به نوعی حاصل تجربیات بشر است به عبارتی می توان گفت هر چیزی که در مقابل حقیقی قرار گیرد به نوعی مجازی محسوب می گردد و همین امر موجب تمایز آن با دنیای واقعی و طبیعی است.

فضای سایبری روز به روز در حال گسترش و پیشرفت است و این پیشرفت به گونه ای است که می توان ردپای آن را در زندگی روزمره افراد عادی جامعه، در مدیریت کلان دولت ها، در برنامه ریزی های مهم و استراتژیک و یا حتی در بازی کودکان مشاهده کرد. اما این فضا به صورتی زندگی گذشته بشر را تغییر داده است و آن را وارد مرحله جدیدی از زندگی کرده است. Cyberspace همان گونه که باعث دسترسی جامعه انسانی به چیزی که در رویای آن به سر می برد شده است، به نوعی او را محدود به چیزی که خود تمایل داشته، کرده است. معمولا زمانی که صحبت از اینترنت، فضای سایبری و وب می گردد، ذهن خیلی از مردم به سمت سایت و صفحات وب معطوف می شود و این در حالی است که سایبر تنها به صفحات سایت ها ختم نمی شود و در بسیاری از ابعاد حضور دارد، برخی از مهمترین این ابعاد عبارتند از: وب سایت ها، وبلاگ ها، اتاق های گفت و گو (چت روم ها)، شبکه های اجتماعی مجازی، بانک های اطلاعاتی دیجیتال، بازی های آنلاین و آموزشگاه های الکترونیک. برای آشنایی بیشتر در مورد هر یک از این ابعاد، لازم دانستیم توضیحی به اختصار بیان کنیم.

وبلاگ ها و به نوعی تخصصی تر وب سایت ها، معمولا فضای هستند با یک موضوع خاص که اطلاعات مربوط به آن موضوع در آن بیان می گردد. این اطلاعات معمولا در دسترس عموم قرار می گیرند و هر یک اهدافی را دنبال می نمایند. مثلا برخی اطلاع رسانی می کنند، برخی جنبه اقتصادی دارند و بعضی دیگر در زمینه سیاست می باشند. می توان این بعد از فضای سایبری را یکی از قدیمی ترین و به عبارتی ابتدای ترین بعد آن دانست تا جایی که بسیاری از کاربران با شنیدن اصطلاح فضای سایبری، صفحات سایت و وبلاگ اولین چیزی است که به ذهنشان می رسد. فضای سایبری تنها به این صفحات محدود نشد و همانطور که سهم خود در مکاتبات را از طریق صفحات وب گرفت، پا به عرصه مکالمات نیز گذاشت و این امر را از طریق اتاق های گفت و گو (چت روم) انجام داد. چیزی که بیشتر از هر چیز در این نوع ارتباط می توان به آن اشاره نمود، ناشناس ماندن طرف ارتباط در صورت تمایل بود، به طوری که طرفین ارتباط می توانستند چهره ای غیر از خود واقعی شان باشند. همچون اتاق های گفت و گو، شبکه های اجتماعی مجازی نیز به سرعت وارد میدان شدند و حضور خود را در این عرصه بی نهایت اعلام کردند، به طوری که می توان آنها را یکی از مهم ترین جلوه های دگرگونی در ساختار فضای سایبری در نظر گرفت. در شبکه های مجازی نیز همانند اتاق های گفت و گو مردم با ساختن معرفی نامه از خود وارد دنیای مجازی می شوند. امروزه تعداد شبکه های مجازی بسیار زیاد شده است و هر روز نیز بر تعداد آنها افزوده می شود. برخی از مهمترین شبکه های مجازی عبارتند از :فیس بوک، توییتر، مای ساپیس، اورکات و ....
بانک های اطلاعات دیجیتال یکی دیگر از وجه های فضای سایبری به شمار می رود. جامعه آماری این جنبه از فضای سایبری نسبت به سایر جنبه ها کمتر است، اما به نوعی می توان گفت که سطح درک و سواد آنها از سایر جنبه ها بیشتر است. با استفاده از بانک های اطلاعات دیجیتال، سختی های که در گذشته برای دسترسی به یکی منبع وجود داشت، مرتفع گردد و دسترسی به اطلاعات بسیار آسان و به صورت تمام وقت گردید. در واقع با دسترسی به اینترنت و یک جست و جوی مختصر می توان به منابع ارزشمندی در هر موضوع دست پیدا کرد. پیشتر نیز ذکر کردیم فضای سایبری هر روز با چهره ای جدید خود را به انسان ها معرفی می کند، بازی های آنلاین نیز یکی دیگر از جنبه های نو ظهور فضای سایبری به شمار می رود. بازی های آنلاین چندین خصوصیت نسبت به بازی های رایانه ای دارند، این بازی ها اکثرا رایگان هستند. کم حجم و فکری و نسبتا در یادگیری آسان هستند و بیشتر برای سنین بالا طراحی می شوند تا کودکان. آخرین وجه از فضای سایبری که قصد تشریح آن را داریم، آموزشگاه های الکترونیک است. این وجه از فضای سایبری که تقریبا تازه است بدین صورت می باشد که آموزش در آن کاملا در فضای مجازی صورت می پذیرد و مخاطبان اجازه دسترسی به منابع آموزشی را دارند و دراین میان کسانی که استعداد و علاقه از خود نشان دهند، امکان پیشرفت در این زمینه را دارند.